Nhằm giúp học trò củng cố tri thức về từ vựng và chuẩn bị bài nhanh chóng, Download.vn sẽ giới thiệu bài Soạn văn 9: Tổng kết về Từ vựng.
Soạn văn Tổng kết về từ vựng
I. Từ đơn và từ phức
1. Ôn lại khái niệm từ đơn, từ phức. Phân biệt những loại từ phức.
- Từ đơn là từ được cấu tạo bởi một tiếng.
- Từ phức là từ được cấu tạo bởi hai hay nhiều tiếng trở lên.
- Từ phức gồm hai loại là từ ghép và từ láy:
- Từ ghép là những từ sở hữu quan hệ với nhau về mặt nghĩa.
- Từ láy là những từ sở hữu quan hệ với nhau về mặt âm.
2. Trong những từ sau, từ nào là từ ghép, từ nào là từ láy?
- Từ ghép: ngặt nghèo, giam giữ, bó buộc, tươi tốt, cỏ cây, đưa đón, nhường nhịn, rơi rụng, mong muốn.
- Từ láy: gật gù, nho nhỏ, lạnh lùng, bọt bèo, xa xôi, nhấp nhánh.
3. Trong những từ láy sau, từ láy nào sở hữu sự “giảm nghĩa” và từ láy nào sở hữu sự “tăng nghĩa” so với nghĩa của yếu tố gốc?
- Từ láy sở hữu sự “giảm nghĩa”: trăng trắng, đèm đẹp, nho nhỏ, lành lạnh, xôm xốp.
- Từ láy sở hữu sự “tăng nghĩa”: sạch sành sanh, sát sàn sạt, nhấp nhô.
II. Thành ngữ
1. Ôn lại khái niệm thành ngữ
- Thành ngữ là loại cụm từ sở hữu cấu tạo nhất quyết, biểu thị một ý nghĩa hoàn chỉnh.
- Nghĩa của thành ngữ sở hữu thể bắt nguồn trực tiếp từ nghĩa đen của những từ tạo nên nó nhưng thường thông qua một số phép chuyển nghĩa như ẩn dụ, so sánh…
2. Trong những tổ hợp từ sau đây, tổ hợp nào là thành ngữ, tổ hợp nào là tục ngữ?
a. Sắp mực thì đen, sắp đèn thì sáng: Tục ngữ
b. Đánh trống bỏ dùi: Thành ngữ
c. Chó treo mèo đậy: Tục ngữ
d. Được voi đòi tiên: Thành ngữ
e. Nước mắt cá sấu: Thành ngữ
3. Tìm hai thành ngữ sở hữu yếu tố chỉ động vật và hai thành ngữ sở hữu yếu tố chỉ thực vật. Giảng giải ý nghĩa và đặt câu với mỗi thành ngữ vừa tìm được.
* Yếu tố chỉ động vật:
- Ếch ngồi đáy giếng: phê phán những người hiểu biết hạn hẹp nhưng lại tự phụ, tự cho mình là nhất.
- Nuôi ong tay áo: trợ giúp những kẻ xấu xa, phản bội lại mình.
* Yếu tố chỉ thực vật:
- Nghèo rớt mùng tơi: nghèo túng, ko sở hữu của nả gì đáng giá.
- cắn rơm, cắn cỏ: van xin một cách tha thiết, đáng thương.
4. Tìm hai dẫn chứng về việc sử dụng thành ngữ trong văn học.
- Một hai nghiêng nước nghiêng thành
Sắc đành đòi một tài đành họa hai
- Dìu dặt tài tử mĩ nhân
Ngựa xe như nước áo xống như nêm
(Truyện Kiều, Nguyễn Du)
- Thân em vừa trắng lại vừa tròn
Bảy nổi ba chìm mấy nước non
(Bánh trôi nước, Hồ Xuân Hương)
Một duyên hai nợ âu đành phận
Năm nắng mười mưa dám quản công
(Thương vợ, Trần Tế Xương)
III. Nghĩa của từ
1. Ôn lại khái niệm nghĩa của từ
Nghĩa của từ là nội dung (sự vật, tính chất, hoạt động, quan hệ…) mà từ biểu thị.
2. Chọn cách hiểu đúng:
- Những cách hiểu đúng:
a. Nghĩa của từ mẹ là “người phụ nữ, sở hữu con, nói trong quan hệ với con”.
- Những cách hiểu ko đúng:
b. Nghĩa của từ mẹ khác với nghĩa của từ bố là “người phụ nữ, sở hữu con”. Vì nghĩa của từ mẹ chỉ khác với nghĩa của từ bố ở “người phụ nữ”.
c. Nghĩa của từ mẹ ko thay đổi trong hai câu “Mẹ em rất hiền” và “Thất bại là mẹ thành công”. Vì nghĩa của mẹ trong trường hợp trước là nghĩa gốc, còn trường hợp sau là nghĩa chuyển.
d. Nghĩa của từ mẹ ko sở hữu phần nào chung với nghĩa của từ bà. Vì nghĩa của mẹ và bà đều sở hữu phần chung chỉ “người phụ nữ”.
3. Cách giảng giải nào trong hai cách giảng giải sau là đúng? Vì sao?
- Cách giảng giải đúng là:
b. Rộng lượng là rộng lượng, dễ thông cảm với người sở hữu sai trái và dễ tha thứ.
Cách giảng giải sai là:
a. Rộng lượng là đức tính rộng lượng, dễ thông cảm với người sở hữu sai trái và dễ tha thứ.
- Vì cách giảng giải trên đã vi phạm nguyên tắc giải nghĩa từ lúc tiêu dùng một cụm danh từ để giảng giải cho từ chỉ đặc điểm, tính chất.
IV. Từ nhiều nghĩa và hiện tượng chuyển nghĩa của từ
1. Ôn lại khái niệm từ nhiều nghĩa và hiện tượng chuyển nghĩa của từ.
- Từ sở hữu thể sở hữu một nghĩa hay nhiều nghĩa.
- Chuyển tức thị hiện tượng thay đổi nghĩa của từ tạo ra những từ nhiều nghĩa.
- Trong từ nhiều nghĩa sở hữu:
- Nghĩa gốc là nghĩa xuất hiện từ đầu, làm hạ tầng để hình thành những nghĩa chuyển.
- Nghĩa chuyển là nghĩa được hình thành trên hạ tầng nghĩa gốc.
2. Trong hai câu thơ sau, từ hoa trong thềm hoa, lệ hoa được tiêu dùng theo nghĩa gốc hay nghĩa chuyển. Mang thể coi đây là hiện tượng chuyển nghĩa làm xuất hiện từ nhiều nghĩa được ko? Vì sao?
Nỗi mình thêm tức nỗi nhà
Thềm hoa một bước lệ hoa mấy hàng
(Truyện Kiều, Nguyễn Du)
- Thềm hoa, lệ hoa được tiêu dùng theo nghĩa chuyển.
- Đây ko phải là hiện tượng chuyển nghĩa của từ, vì những từ này chỉ mang tính chất tạm, được Nguyễn Du sử dụng trong tác phẩm của mình để thể hiện tâm trạng của Thúy Kiều.
V. Từ đồng âm
1. Ôn lại khái niệm từ đồng âm. Phân biệt hiện tượng từ nhiều nghĩa với hiện tượng từ đồng âm.
- Từ đồng âm là những từ giống nhau về âm thanh nhưng khác nhau về nghĩa, ko sở hữu liên quan tới nhau.
- Ví dụ:
- Cơm chín rồi!
- Nhà sở hữu chín con gà.
- Phân biệt:
- Từ nhiều nghĩa: Những từ sở hữu nét nghĩa liên quan tới nhau.
- Từ đồng âm: Những từ khác nhau về nghĩa, ko liên quan tới nhau.
2. Trong những trường hợp (a) và (b) sau đây, trường hợp nào sở hữu hiện tượng từ nhiều nghĩa, trường hợp nào sở hữu hiện tượng từ đồng âm? Vì sao?
- Trường hợp (a) là từ nhiều nghĩa:
- Lá 1: nghĩa gốc, chỉ phòng ban của cây, mọc ra ở cành hoặc thân và thường sở hữu hình dẹt, màu lục, giữ vai trò chủ yếu trong việc tạo ra chất hữu cơ nuôi cây
- Lá 2: nghĩa chuyển, sở hữu điểm giống với nghĩa gốc (từ tiêu dùng để chỉ từng đơn vị vật sở hữu hình tấm mảnh nhẹ hoặc giống như hình chiếc lá).
- Trường hợp (b) là từ đồng âm: Nghĩa của hai từ “đường” khác hoàn toàn nhau:
- Đường 1: Khoảng ko gian phải vượt qua để đi từ một địa điểm này tới một địa điểm khác
- Đường 2: Chất kết tinh sở hữu vị ngọt, được sản xuất từ mía hoặc củ cải đường.
VI. Từ đồng nghĩa
1. Ôn lại khái niệm từ đồng nghĩa
- Từ đồng tức thị những từ sở hữu nghĩa giống với nhau hoặc sắp giống nhau. Một từ nhiều nghĩa sở hữu thể thuộc vào nhiều nhóm từ đồng nghĩa khác nhau.
- Ví dụ: chăm sóc, bảo vệ, giữ gìn
2. Chọn cách hiểu đúng trong những cách hiểu trong SGK:
d. Những từ đồng nghĩa với nhau sở hữu thể ko thay thế nhau được trong nhiều trường hợp sử dụng.
3. Đọc câu sau:
- Từ “xuân”: được chuyển nghĩa theo phương thức hoán dụ, lấy khoảng thời kì trong một năm để thay thế cho một năm.
- Việc thay thế từ “xuân” cho thấy ý thức lạc quan, yêu đời của tác giả trước cuộc sống.
VII. Từ trái nghĩa
1. Ôn lại khái niệm từ trái nghĩa
- Từ trái tức thị những từ sở hữu nghĩa trái ngược nhau. Ví dụ (xấu - tốt, trắng - đen, nóng - lạnh...).
- Một từ nhiều nghĩa sở hữu thể thuộc nhiều cặp từ trái nghĩa khác nhau.
2. Cho biết trong những cặp từ sau đây, cặp từ nào sở hữu quan hệ trái nghĩa?
Những cặp từ sở hữu quan hệ trái nghĩa: ông - bà, xấu - đẹp, xa - sắp, rộng - hẹp.
3.
- Những từ nhóm Một như sống - chết (ko sống ko sở hữu tức thị đã chết, ko chết sở hữu tức thị còn sống): chiến tranh - hòa bình, đực - chiếc
- Những từ nhóm Hai như già - trẻ (ko già ko sở hữu tức thị trẻ, ko trẻ ko sở hữu tức thị già): yêu - ghét, cao - thấp, nông - sâu, giàu - nghèo
VIII. Cấp độ khái quát của nghĩa từ ngữ
1. Ôn lại tri thức
- Nghĩa của một từ ngữ sở hữu thể rộng hơn (khái quát hơn) hoặc hẹp hơn (ít khát quát hơn) nghĩa của từ khác:
- Một từ ngữ được coi là sở hữu nghĩa rộng lúc sở hữu phạm vi nghĩa của từ đó bao hàm phạm vi nghĩa của một số từ khác.
- Một từ ngữ được coi là sở hữu nghĩa hẹp lúc sở hữu phạm vi nghĩa của từ đó được bao hàm trong phạm vi nghĩa của một từ khác.
- Một từ ngữ sở hữu nghĩa rộng với từ này, nhưng lại sở hữu nghĩa hẹp với từ kia.
2.
Từ (xét về đặc điểm cấu tạo): Từ đơn và từ phức
* Từ phức: Từ ghép và từ láy
- Từ ghép: Từ ghép tổng hợp và từ ghép phân loại
- Từ láy: Từ láy toàn bộ và từ láy phòng ban
- Từ láy phòng ban: Láy âm và láy vần
IX. Trường từ vựng
1. Ôn lại khái niệm trường từ vựng
- Trường từ vựng là tập hợp của những từ sở hữu ít nhất một nét chung về nghĩa.
- Những từ mặt, mắt, da, gò má, đùi, đầu, tay, mồm thuộc trường từ vựng chỉ phòng ban trên thân thể con người.
2.
- Những từ thuộc trường từ vựng: bể, tắm
- Ý nghĩa: cho thấy tội ác man rợ, tàn bạo của thực dân Pháp.
* Một số bài tập ôn luyện:
Câu 1. Xác định đâu là nghĩa gốc, nghĩa chuyển của những từ sau?
a. Lưng
- Lưng (1): Phần phía sau của thân thể người hoặc phần phía trên của thân thể động vật sở hữu xương sống, đối xứng với ngực và bụng (chiếc lưng).
- Lưng (2): phòng ban phía sau của một số vật (lưng ghế).
b. Sườn
- Sườn (1): những xương bao quanh lồng ngực từ cột sống tới vùng ức (nói tổng quát) (xương sườn).
- Sườn (2): bề cạnh của một số vật sở hữu hình khối và chiều cao (sườn núi).
Gợi ý:
a.
- Lưng (1): nghĩa gốc
- Lưng (2): nghĩa chuyển
b.
- Sườn (1): nghĩa gốc
- Sườn (2): nghĩa chuyển
Câu 2. Phân biệt nghĩa của những từ đồng âm trong những trường hợp sau:
a.
- Tôi đã thi đỗ vào cấp ba.
- Những hạt đỗ đã nảy mầm.
b.
- Sợi chỉ sở hữu màu đỏ.
- Tôi chỉ đường giúp anh ta.
Gợi ý:
a.
- đỗ 1: đạt yêu cầu để được tuyển chọn trong cuộc thi cử
- đỗ 2: cây nhỏ, sở hữu nhiều loài, tràng hoa gồm năm cánh hình bướm, quả dài, chứa một dãy hạt, quả hay hạt tiêu dùng làm thức ăn
b.
- chỉ 1: sợi ngang trên sườn cửi hoặc máy dệt; phân biệt với sợi dọc, gọi là canh
- chỉ 2: làm cho người ta nhìn thấy, nhìn thấy chiếc gì, bằng cách hướng tay hoặc vật tiêu dùng làm hiệu về phía chiếc đó
Câu 3. Tìm những từ thuộc trường từ vựng sau:
- thời kì
- màu sắc
- âm nhạc
- nghề nghiệp
Gợi ý:
- thời kì: ngày, tháng, năm, giờ, phút, giây, canh...
- màu sắc: xanh, đỏ, đậm, nhạt...
- dụng cụ âm nhạc: đàn, kèn, trống, ghi-ta...
- nghề nghiệp: ý tá, chưng sĩ, thầy giáo, họa sĩ…